Kreatief Centrum
Johannes, de zanger van de Rondos, is de eerste geweest die me naar punkmuziek liet luisteren. In 1977 waren we allebei lid van de Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland/marxistisch-leninistisch KENml. Daar was weinig punk aan. De enkeling die de euvele moed had op zaterdagnacht in Eksit te gaan stappen kon al op gepeperde kritiek rekenen. Zulke tenten waren immers door de bourgeoisie opgezet om jongeren middels muziek en drugs te verdoven en zo af te houden van de klassenstrijd. Waarom kreeg zo’n zaak anders tonnen subsidie? Nee, Ernst Busch, dát was pas klassenbewuste cultuur die met gerust hart in het platenbakje van Het Progressieve Boek aan de Jan Porcellistraat te koop kon worden aangeboden. Hoewel verder niemand van de kameraden ooit 1 punknummer had gehoord of 1 songtekst had gelezen werd punk in 1977 alleen al op grond van de outfit in de ban gedaan als decadent-nihilistische doping waar je als marxist-leninist niets bij te zoeken had.
Toch nam Johannes een keer een paar punkplaten mee en ik wilde nu wel eens horen waar al die heisa over ging. Geen probleem, kant 2 van Live at the Roxy WC2 werd opgezet, Hard Lovin’ Man van Johnny Moped, en ik wist dat het wel goed zat.
Het lidmaatschap van de KENml zou, los van elkaar, zowel voor mij als voor Johannes zeer spoedig tot het verleden behoren.
Johannes zou al snel bij de Rondos opduiken en ik in KAASEE.
Toevallig kwamen we ook nog op 25 meter afstand van elkaar te wonen. Hij in Huize Schoonderloo en ik op de hoek van de Dirck Hoffstraat en het Heiman Dullaertplein. Contact hadden we trouwens bijna niet, we kenden elkaar alleen maar van de KEN, waar Johannes nog korter lid van was geweest dan de twee jaar die ik erbij had gezeten. Maar ook Rien was op Schoonderloo gaan wonen en die kende ik al van de eerste klas van de lagere school — dat was (& is) een zeer goede vriend van me en hij heeft me veel verteld over waar ze in die begintijd mee bezig waren.
Huize Schoonderloo stond ook wel bekend als de Raketbasis.
Voor mij is het onmogelijk over de Rondos te schrijven zonder Raket erbij te betrekken. 1 van de grappigste dingen van het gebouw vond ik trouwens de tekst Stelen doe je bij de HEMA, niet hier in het winkeltje met fanzines, buttons, platen e.d. dat ook een tijdje onderdeel van Schoonderloo uitmaakte.
Uit de begintijd van Rondos/Raket is me vooral bijgebleven dat ze veel ondernamen om op muziekgebied dingen voor punks in Rotterdam voor elkaar te krijgen, punks ook probeerden te organiseren (al zullen ze daar zelf misschien anders over denken maar daarover straks meer) en punk op de allereerste plaats zagen als een vorm van verzet tegen de heersende orde.
Raket verscheen in eerste instantie als muurkrant. Behalve de Red Rat strips heb ik thuis al lang niks meer uit die tijd. Maar ik kan me nog goed herinneren dat in 1 van de eerste Rakets, als het de allereerste al niet was, Eksit in ondubbelzinnige bewoordingen werd aangesproken eindelijk eens haar verantwoordelijkheid te nemen. Eksit was in die tijd het enige stedelijke jongerencentrum in Rotterdam en het belangrijkste muziekpodium. Voor de programmeur, Leo Loos, hield de wereld op bij Dr Feelgood en werden Rotterdamse bands, punk of geen punk niet of nauwelijks in de gelegenheid gesteld om in Eksit op te treden. Een belachelijke situatie natuurlijk en in die muurkrant werd dan ook gesteld dat het hoog tijd zou worden dat iedere dinsdagavond, waar toen de luiken gesloten waren, een Rotterdamse band de gelegenheid zou moeten krijgen in Eksit op te treden. Binnen een paar maanden trad er iedere dinsdagavond een Rotterdamse band in Eksit op. Het zal zeker niet zo gegaan zijn dat Leo Loos na het lezen van die muurkrant direct dacht “Jezus, wat een goed idee, dat ik daar toch niet zelf aan gedacht heb. Maar ik zal mijn leven beteren!” Het zal waarschijnlijk wel zo gegaan zijn dat de Raket als eerste in het openbaar verwoordde wat veel andere mensen al lang vonden en dat die in die muurkrant aanleiding zagen om nu zelf ook eens tegen Eksit te zeggen “zou het zo onderhand niet eens tijd worden om...” Gaf dat stuk in de Raket dan toch wel mooi de eerste aanzet voor.
Een beetje in het verlengde hiervan lagen de inspanningen, vooral door Saskia in mijn herinnering, om gesubsidieerde oefenruimtes voor Rotterdamse bands te krijgen. Veel van dat werk zal meer achter de schermen plaatsgevonden hebben. Als ergens nog geen regeltjes voor bedacht zijn en je wilt toch iets van een bureaucraties apparaat gedaan krijgen dan is daar een ijzeren engelengeduld en een hoop doorzettingsvermogen voor nodig. Uiteindelijk is ook dit, via STROEF, voor elkaar gekomen.
Het uiterlijk wil ook wat. Ik weet niet meer zeker of het in 1978 of 1979 geweest is, maar binnen drie weken tijd liep prakties iedere Rijnmondse punk rond in een leren jassie waar op de achterkant in rode letters Raket stond. Allemaal afkomstig uit de zelfde mal in de 2de IJzerstraat.
De combinatie van snelheid, massaliteit en onwetendheid over wat hier nou precies de bedoeling van was, zorgde er voor dat veel niet-punks in het uitgaansleven hier aanvankelijk vreselijk van liepen te flippen. Ze kregen er namelijk associaties met militairistische organisaties van. Een enkeling kreeg helemaal de stuipen toen hij verband legde met de zinsnede destroy the entertainment in het Rondosnummer A Black & White Statement. Heel even vroeg ik mezelf ook af “wat gebeurt hier? Wordt de Leninistische Jeugdgarde in een ultramodern jasje heropgericht?” Voor Huub Kentie,de zanger van Willy Nilly, was het in ieder geval aanleiding het nummer 1234 Uniform te schrijven (te beluisteren op de LP Dutch Boys, die anno nu voor 25 euro op internet aangeboden wordt). Na van de eerste shock bekomen te zijn en de individuen in hun leren jekkies beter te hebben leren kennen was het trouwens al heel snel afgelopen met dit soort associaties. Niet zozeer de intenties als wel de handeling zelf is wat mij betreft wel een voorbeeld van het organiseren van punks, wat Rondos/Raket deden. En waar ook helemaal niks mis mee is. De Rondos zullen hier misschien heel anders over denken. Met recht van argumenten, want daar hoef je maar een willekeurige Raket voor open te slaan, zullen ze misschien stellen dat ze punks helemaal niet organiseerden, maar juist aanspoorden tot zelfwerkzaamheid, zelf dingen doen en zich vooral onafhankelijk van wie en wat dan ook op te stellen. Ik zet er toch tegenover dat al zal dat ongetwijfeld van te voren niet zo uitgedokterd zijn, dat met al die uniforme Raketjasjes onder de punks die ze droegen (bijna allemaal in het begin) een samenbindend gevoel gecreëerd werd. De jasjes en het logo zagen er prachtig uit en wie zoiets aan wil trekken moet dat vooral doen (vond en vind ik), maar met zelf dingen doen en je juist onafhankelijk opstellen heeft dat net zo veel te maken als met die massa die in The Life Of Brian roept Yes Master, we are all individuals.
Politiekere statements maakten de mensen van de Rondos/Raket op de eerste plaats in hun songteksten en niet te vergeten op de hoezen van hun platen. Dat zal allemaal uitgebreid te zien, lezen en horen zijn in de verzamelbox en op de website — daar hoef ik verder niets aan toe te voegen. De Red Rat strips (weliswaar niet door het hele Raketkollektief gemaakt maar wel uitgegeven) deden dat zeker niet in mindere mate. Ik heb ze voor het schrijven van dit stukje weer eens uit de kast gehaald. Het eerste wat me opviel is dat sommige dingen niet veranderen. In deel 2 kraken Red Rat en zijn maten leegstaande huizen omdat anders hun buurtje gesloopt gaat worden ten behoeve van dure, voor de meeste mensen niet te betalen nieuwbouw. Dat was in 1980. 27 jaar later dreigt in Rotterdam precies hetzelfde te gebeuren met Nieuw Crooswijk, Vreewijk, de Essenburgbuurt, de Zwaerdecroonstraat en Schiebroek-Zuid. Plus wat daar allemaal nog bij gaat komen want dat smerige Oude Westen straks bij dat mooie nieuwe Centraal Station...
De Rondos hebben, met andere bands, zich ook ingezet voor optredens met een duidelijke boodschap. Ik wou het nou eens niet over Rock Against Religion hebben, maar over het benefietconcert dat in 1979 in KAASEE ten bate van de stakende Rotterdamse havenarbeiders is gegeven. Het was een zogenaamde ‘wilde staking’. Wat niet meer wil zeggen dan dat de havenarbeiders door hun eigen vakbondsbonzen in de steek werden gelaten. Ze kregen geen stakingsuitkering en zaten dus in principe helemaal zonder inkomen. Van PvdA-burgemeester André van der Louw konden ze middels de Mobiele Eenheid de stralen van een waterkanon voor hun mieter krijgen. Iedere financiële steun was dus meer dan welkom. In nog geen week tijd werd vanuit Rondos/Raket het benefiet georganiseerd. Verschillende punkbands wilden hier graag gratis voor op komen treden. KAASEE was afgeladen en de havenarbeider die de opbrengst voor de volle zaal in ontvangst kwam nemen zichtbaar ontdaan. Nooit zal hij verwacht hebben dat zo’n zootje punks zich op deze manier achter hun staking zou gaan opstellen.
En waarschijnlijk was dat inderdaad ook maar ten dele zo... we gaan nu langzaam over naar het meer tragische deel van deze bijdrage...
In en rond 1979 waren de Rondos vreselijk populair onder de punks in Rotterdam en wijde omstreken. Dat had zeker met hun muziek te maken. Algemeen ook onder de niet-hardcore fans, was het oordeel dat ze qua muziek tot het beste behoorde dat Rotterdam op dat moment te bieden had. Maar ook de inzet om oefenruimtes te krijgen, het bieden van hulp en faciliteiten in Schoonderloo voor andere mensen die iets wilden doen, de uitgave van Raket (konden anderen ook hun verhalen en tekeningen weer in kwijt), het dinsdagavondpodium in Eksit, ook dit zijn allemaal dingen die ze aanvankelijk veel populariteit onder de punks bezorgden. De Rondos/Raket hebben eind jaren ’70 in Rotterdam veel dingen neergezet, of er in ieder geval de eerste aanzet voor gegeven, die anders gewoon niet zouden hebben bestaan. KAASEE, waar ik toen als beheerder werkte, hebben ze weliswaar niet zelf als punkcentrum opgericht. Maar de punks die hier aanvankelijk het meest bij betrokken waren, waren wel mensen van vooral de latere Tändstickorshocks en wat leden van Rode Wig — precies die twee bands die samen met de Rondos (en de Sovjets) samen door het land zouden optreden en in eerste instantie voor een groot deel door leden van Rondos geïnspireerd waren om later te doen wat ze gingen doen.
Het is natuurlijk heel erg onpunk en het zal allemaal de bedoeling niet zijn geweest (Rondos) c.q. vreselijk ontkend worden (anderen die hier niet aan herinnerd wensen te worden), maar ik durf de stelling toch wel aan dat de Rondos zeker aanvankelijk in de ogen van hun fans (de Raketjasjes, zal ik maar zeggen) eigenlijk een beetje idolen waren. Misschien ook wel omdat we het hier hebben over twintigers tegenover mensen van tussen de 15 en 18 die, voor zover al niet om 6 uur de piepers bij moeder thuis gegeten werden, net aan hun eerste kraakpandje toe waren. De enige van de Rondos die niet op Schoonderloo woonde, een paar jaar jonger was dan de rest en ook wat later bandlid werd was bassist Frank. En wat schrijft ie in zijn eerste (klad)versie voor zijn artikel op deze website: “Voor mij persoonlijk was het spannend en opwindend om met de ‘grote Rondos’ mee te spelen.” Okee, bijna 30 jaar na dato staat het tussen aanhalingstekens, maar ik blijf hier duidelijk iets van een (toendertijd) ‘opzien naar’ in lezen. En hij is beslist de enigste niet geweest.
Eind 1980 hief de band zichzelf op. Als redenen werden opgegeven dat de Rondos vonden dat ze te succesvol werden en dat een groot deel van de punkbeweging zich in een richting ontwikkelde die niet de hunne was. Waarbij genoemd werden: geweld, alcohol, aanpassen en commercie.
Wat ‘te succesvol’ is is een kwestie van smaak. Binnen de Nederlandse punkwereld was het succes groot maar onder alle jongeren was dit toch een betrekkelijk klein (maar wel zeer aanwezig) subcultuurtje. Meet je ‘te succesvol’ af aan dingen als plaatverkoop, hetgeen binnen de muziekbranche niet ongebruikelijk is, dan slaat dit naar mijn mening nergens op. Maar ik heb ook gelezen dat de Rondos hebben gezegd dat je dat helemaal niet op die manier moest duiden maar dat ze vonden dat ze veel te vaak slaafs nagevolgd werden in plaats van dat deze volgers zelf nieuwe ideeën ontwikkelden. Dat maakt het een stuk begrijpelijker. Wat er binnen/door/voor punks, buiten de eigen band om, in Rotterdam is gecreëerd is inderdaad hoofdzakelijk werk van Rondos/Raket geweest. Daarbuiten was het een heel stuk minder. KAASEE kon het wel zonder de Rondos stellen, maar buiten veel optredens die daar georganiseerd werden en het bouwen van een oefeninstallatie gebeurde daar verder ook niet zo erg veel.
Maar als je ‘te succesvol’ zo moet lezen dan moet ik tegelijk vaststellen dat de Rondos tot deze conclusie zijn gekomen op een moment dat in Rotterdam (over buiten Rotterdam kan ik niets zeggen) hun populariteit al over haar hoogtepunt heen was. 1 van de nadelen van het (in het geval van de Rondos overduidelijk tegen wil en dank) idool zijn/nagevolgd worden is dat je niet ver naast de pot moet pissen, want dan raken je ‘fans’ in verwarring en moeten ze je niet meer.
Naar mijn herinnering is een absoluut keerpunt het artikel De Rondos over het communisme in de Raket geweest. Uit KAASEE weet ik dat veel punks zeiden zich hierdoor vreselijk genaaid te hebben gevoeld en het idee hadden door de Rondos voor een karretje te zijn gespannen.
Of dat gevoel terecht was? Naar mijn mening kon werkelijk iedereen in die scène naar aanleiding van tekstenmuurkranten, eerdere Raketten e.d. zonder enige moeite begrijpen dat hier sprake was van een groep mensen die zich in niet mis te verstane termen radicaal tegen de kapitalistiese samenleving keerde. En daarin werden ze door veel andere mensen gevolgd: ik noem even To hell with Shell van de Tändstickorshocks als voorbeeld. Toch zouden 3 van die 4 Shocks (de drummer uitgezonderd) zich binnen een jaar tijd helemaal van de Rondos afkeren. De ruzie is, kompleet met persoonlijke verwijten, uitgebreid in de Raket uitgevochten.
Zou ik graag nog eens terug willen lezen vanwege de vermoedelijk hoge amusementswaarde. Een beetje boter op hun hoofd hadden die critici dus wel. Maar anti-kapitalisme is nog geen pro-communisme en als je als simpele punker plotsklaps een heel ideologies (want dat was wel nieuw) artikel hierover voor je kiezen krijgt dan zal dat best zwaar op de maag vallen. Bovendien associëren de meeste mensen communisme met de verschillende regimes die zich communistisch noemen en de simpele punker wist toch in ieder geval wel dat als je je daar met een paarse hanenkam op straat durfde vertonen de keuze beperkt zou zijn tussen een heropvoedingskamp en de psychiatrische inrichting. En hun idolen blijken daar nu ineens voor te zijn? (Nee natuurlijk niet, maar zo werd het door velen wel geïnterpreteerd.)
Toch denk ik dat ook zonder dat artikel de verwijdering tussen de Rondos en de meeste (er zijn er ook geweest die contact zijn blijven houden en altijd positief zijn blijven oordelen) Rotterdamse punks onvermijdelijk was geweest. Toen ik net in de Dirck Hoffstraat kwam te wonen wist Rien me regelmatig smakelijk te vertellen over wat er allemaal in het Rotterdamse punkwereldje gebeurde en waar de Rondos in hoge mate bij betrokken waren. Nog geen 3 jaar later zorgde ik op mijn vrije donderdagavond dat er veel bier koud stond. Want om een uur of 11 was Rien de enige die nog niet in Schoonderloo op zijn nest lag en je kon er de klok op gelijk zetten dat hij bij mij zijn afzakkertje kwam halen. Niks trips en feesten, naar de Chinees op de Nieuwe Binnenweg was de ruigste uitspatting die men zich toen veroorloofde. Ik wil maar zeggen: de meeste Rondos waren langzamerhand steeds meer tijd kwijt aan andere dingen en hadden een leefritme opgebouwd dat kompleet anders was dan dat van de gemiddelde KAASEE-bezoeker (om 13.00 uur je nest uit, ’s middags beetje muziek luisteren/repeteren, junkfood, naar kroeg of concertzaal, om 03.00 uur je nest weer in). En uit mijn KAASEE-ervaring weet ik: het is waar, het aantal grote knokpartijen nam er met de maand toe en als je in je kantoortje de Velpon op je bureau had laten liggen was er een gerede kans dat die opgesnoven werd. Inderdaad heeft de mainstream van de punk zich in de loop der tijd op een heel andere wijze ontwikkeld dan de mainstream van Rondos/Raket.
Voor een deel heeft men elkaar volgens mij nooit begrepen. Veel punks hebben niet begrepen dat de Rondos er nooit op uit zijn geweest de status van een soort na te volgen idool te krijgen (maar had die jasjes dan niet zo bespoten) en de Rondos hebben misschien onderschat dat de bezoekers van dat benefietconcert voor de havenstakers die mensen best een hoger loon gunden en er niet te beroerd voor waren een knaak entree te betalen, maar toch in zeker niet mindere mate kwamen om onder het genot van een hoop bier met hun maten naar 9 goede bands te komen luisteren. Het is het verschil tussen Punk Is VerZ (Raketbutton) en Punk Is Pret (de meeste Rotterdamse punks). Maar door de verzetshouding van de Rondos is in Rotterdam juist veel tot stand gebracht waardoor de pret gemaakt kon worden.
– Ted van Elten, Rotterdam 2008